Esmail Khoie

____________





اسماعيل خويی: شاعر فيلسوف و فيلسوف شاعر

صادق صبا / رئیس بخش فارسی بی بی سی

_______________________________________

اسماعيل خويی يکی از معدود شاعران نامدار معاصر در ايران است که پيوند عميقی بين شعر و فلسفه ايجاد کرده است. او معتقد است که وضعيت ويژه فرهنگی در تاريخ ايران موجب شده که شخصيت هنری خاصی پديد آيد به نام "شاعر فيلسوف". در حقيقت فلسفی انديشيدن و فلسفی سرودن در اسماعيل خويی بازگشتی است به اين سنت کهن فرهنگی در ايران.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی معتقد است که با چيره شدن انديشه دينی بر فضای فرهنگی ايران در قرون گذشته هر چه بيشتر از اهميت فلسفه کاسته شد؛ زيرا دين معتقد است که برای همه پرسش های بنيادی بشر پاسخ آماده دارد و بنابراين جايی برای چون و چرا کردن و انديشيدن آزاد باقی نمی ماند.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
از اين رو او باور دارد که در ايران شعر به اين دليل اهميت ويژه ای يافته چون همه هنرهای ديگر و حتی انديشيدن در آن پناه گرفته است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه

بینش شعری "مادرزادی" است

اسماعيل خويی که حدود هفتاد سال دارد در مشهد متولد شد و از نوجوانی به شعر روی آورد. او می گويد که ازهمان ابتدا از بينش شعری برخوردار بود. از نگاه اسماعيل خويی بين بينش شعری و دانش شعری تفاوت وجود دارد. او می گويد که بينش شعری و يا شاعرانه ديدن جهان آموختنی نيست بلکه به اصطلاح مادر زادی است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
به سخن ديگر اگر کسی شاعر نباشد نمی توان او را شاعر کرد، ولی اگر کسی شاعر باشد تازه بايد شاعر بشود، يعنی اينکه به دانش خود بيفزايد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی نيز از همان نوجوانی بر دانش شعری خود افزود و از گنجينه های کهن شعر فارسی بهره برد و انديشه ها ی نو را آموخت و نهايتا به آموزش آکادميک فلسفه در دانشگاه لندن روی آورد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی هنوز در مشهد بود که با حرکت های سياسی زمان خود آشنا شد. او می گويد هم در جلسات اسلامی محمد تقی شريعتی حضور می يافت و هم با فعالان انديشه های چپ رفت و آمد داشت.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
سرانجام با مطالعه کتاب فلسفی ژرژ پوليتزر که در آن زمان در محافل چپ طرفداران زيادی داشت او نيز به سوسياليسم گرايش پيدا کرد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
او بعد از پايان دبيرستان برای تحصيل در رشته تربيت معلم به تهران رفت. در آن زمان فضای سنگين بعد از کودتای بيست و هشت مرداد در محيط فرهنگی پايتخت محسوس بود و سردی و نااميدی در ادبيات و شعر موج می زد. نمونه درخشان تصوير پردازی اين محيط شکست و ياس آلود شعر زمستان مهدی اخوان ثالث بود.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
زمستان اخوان همان اثری را در شعر اسماعيل خويی داشت که کتاب پوليتزر در شيوه انديشيدن او. او می گويد که خواندن زمستان او را دگرگون کرد و تازه دريافت که شعر چگونه زبانی بايد داشته باشد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی اخوان را استاد خود می داند ولی تاکيد می کند که اخوان صرفا در شيوه سرودن بر او حق استادی دارد و نه در شيوه انديشيدن.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه

ازدواج، جدایی و شعر سیاسی

بلوغ شعری و فکری اسماعيل خويی در دهه چهل او را به شاعری مستقل، نامدار و صاحب سبک تبديل کرد، ولی او همچنان عطش آموختن داشت و به نگاه فلسفی در شعرش اهميت می داد و بنابراين برای تحصيل در رشته فلسفه رهسپار لندن شد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
يک اتفاق ساده در لندن باعث شد که با اولين عشق جدی زندگی اش آشنا شود. روزی يک دختر زيبای ايتاليايی از او آدرسی پرسيد و از همانجا آشنايی آن دو آغاز شد که چند ماه بعد منجر به ازدواجشان شد. ولی فرانکا کاتوليک بود و خانواده اش و همچنين کليسای کاتوليک با وصلتشان مخالف بودند.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
سرانجام با تلاش های فراوان اسماعيل خويی مراسم ازدواج در روستای محل تولد فرانکا در شمال ايتاليا برگزار شد. آنها بعدا پس از اتمام تحصيلات اسماعيل خويی به ايران بازگشتند.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
حاصل اين ازدواج يک پسر و يک دختر است. اما اسماعيل خويی می گويد که شرايط زندگانی در ايران به تدريچ آنها را از هم جدا کرد. او بعدا با رکسانا، دختر ابوالحسن صبا، موسيقی دان معروف، آشنا شد. ولی اين ازدواج هم دوام نياورد ولی دو دختر حاصل آن است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی به دليل فعاليت های سياسی اش مجبور شد که بعد از انقلاب دوباره ايران را ترک کند. او در لندن به فعاليت هایش عليه حکومت جمهوری اسلامی ادامه داد و با گروه های چپ مارکسيست همکاری می کرد. او با بنيانگذاران سازمان چريک های فدايی خلق و از جمله امير پرويز پويان و مسعود احمد زاده از نزديک آشنايی داشت و سعيد سلطانپور، شاعری که در سال های اول انقلاب تيرباران شد، از ياران نزديک او بود.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی به دليل فعاليت های سياسی اش مجبور شد که بعد از انقلاب دوباره ايران را ترک کند. او در لندن به فعاليت هایش عليه حکومت جمهوری اسلامی ادامه داد و با گروه های چپ مارکسيست همکاری می کرد. او با بنيانگذاران سازمان چريک های فدايی خلق و از جمله امير پرويز پويان و مسعود احمد زاده از نزديک آشنايی داشت و سعيد سلطانپور، شاعری که در سال های اول انقلاب تيرباران شد، از ياران نزديک او بود.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی همچنان خود را يک سوسياليست می داند. شعر او در خارج از کشور هر چه بيشتر رنگ سياسی به خود گرفت و خشم او عليه حکومت جمهوری اسلامی در آثارش کاملا آشکار است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
برخی از منتقدان به همين دليل معتقدند که شعر او ديگر عمق گذشته را ندارد، ولی او می گويد سياسی شدن شعرش ناگزير بوده است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
او تاکيد می کند که شاعر به هر سو می نگرد به ديوار سياست بر می خورد و سياست بر او تحميل می شود و تاريخ در باره ماندگاری اين اشعار قضاوت خواهد کرد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
با اينکه حدود بيست و پنج سال است که اسماعيل خويی در خارج از کشور زندگی می کند هنوز لندن جای شهر زادگاهش مشهد را نگرفته است.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
او می گويد که خواب هایش هنوز به فارسی است و زمينه روياهايش ايران است. او می گويد به همين دليل نمی تواند خود را از آنچه که در ايران می گذرد جدا کند.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه
اسماعيل خويی لندن را "بيدرکجا" می نامد، اصطلاحی که می گويد مادرش برای غربت به کار می برد. او از اين غربت رنج می برد ولی همچنان بر انديشه هايش پابرجاست و شعر را وسيله ای برای رهايی می داند و بعد از حدود شصت سال همچنان به سرودن ادامه می دهد.ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه ه

____________